Onvoorziene omstandigheden en verbintenissenrecht
Afspraken moeten worden nagekomen. Dat is eigenlijk de basis van het hele verbintenissenrecht.
Wijzigen afspraken
Er zijn niet veel mogelijkheden om op gemaakte afspraken terug te komen, of gemaakte afspraken te wijzigen. Natuurlijk kan dat als beide partijen hun overeenkomst of de gevolgen daarvan wijzigen. Maar vaak zal één der partijen daar niet meteen bereid toe zijn.
Veel onbekender is dat de wetgever aan de rechter de bevoegdheid heeft gegeven om op verzoek van 1 van de contractpartijen de gevolgen van een overeenkomst kan wijzigen of geheel of gedeeltelijk kan ontbinden op grond van onvoorziene omstandigheden die van dien aard zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten (artikel 6:258 BW).
Wat zijn onvoorziene omstandigheden?
Voor de vraag wat onvoorziene omstandigheden zijn is niet beslissend of de omstandigheden ten tijde van het sluiten van de overeenkomst voorzienbaar waren. Het komt er op aan van welke veronderstellingen partijen zijn uitgegaan, of zij in de mogelijkheid van het optreden van de onvoorziene omstandigheden hebben willen voorzien of stilzwijgend die mogelijkheid hebben verdisconteerd.
Onvoorziene omstandigheden: de praktijk
Het wijzigen van een overeenkomst is lastig, maar zeker niet onmogelijk. Het wordt ook niet veel gevraagd. Het vergt wel een heel goed feitelijk en juridisch verhaal waarbij de te wijzigen overeenkomst en de bedoeling goed moet worden doorgrond en uitgelegd. Uiteindelijk moet de rechter er van worden overtuigd dat de gevolgen van de overeenkomst moeten worden gewijzigd.
In 2008 openbaarde de financiële en bankencrisis zich in volle omvang. Het is dan ook niet toevallig dat met name in het vastgoed de afgelopen jaren een beroep werd gedaan op artikel 6:258 BW: het wijzigen van afspraken op grond van onvoorziene omstandigheden. Want wie had bij het aangaan van overeenkomsten kunnen voorzien dat de bouwsector zulke zware klappen zou krijgen.
Met wisselend succes deden ontwikkelaars een beroep op onvoorziene omstandigheden. Een recent voorbeeld is een uitspraak van het Gerechtshof Den Bosch van 22 september 2015 (ECLI:NL:GHSHE:2015:3668) waarbij het Hof overwoog dat de bankencrisis en de daaruit voortvloeiende vastgoedcrisis geen onvoorziene omstandigheid was, omdat de overeenkomst eind 2008 was aangegaan. Eind 2008 waren met name in de vastgoedsector de consequenties van de economische crisis nog niet volledig duidelijk, maar de eerste aanwijzingen van een komende recessie dateren al van eind 2007. De crisis was dus al wel op gang. Dat is dus een heel feitelijk oordeel, dat wellicht anders had kunnen zijn als de overeenkomst waarvan wijziging werd gevraagd, in 2004 was aangegaan. Er zijn ook voorbeelden, zeker in de lagere rechtspraak, waarbij rechtbanken de economische crisis wel als onvoorziene omstandigheid aanmerken en de gevolgen van de overeenkomst wijzigen Rechtbank Overijssel 14 juni 2014 ECLI:NL:RBOVE:2014:3528).
Wijzigen afspraken: onvoorziene omstandigheden
Wanneer kun je overwegen een beroep te doen op onvoorziene omstandigheden?
Een voorbeeld uit de praktijk kan dat goed illustreren. De laatste twintig jaar hebben veel ontwikkelaars landbouwgronden aangekocht waarbij zij speculeerden op een wijziging van de bestemming in de aankomende jaren, van een agrarische naar een woonbestemming. Het was gebruik dat de grond dan alvast werd aangekocht, dat de koopprijs werd betaald en dat de agrariër de grond gratis (“om niet” ) mocht blijven gebruiken totdat de bestemming door de overheid was gewijzigd en de ontwikkelaar de gronden kon gebruiken. Een einddatum voor dat gratis gebruik werd niet afgesproken, want die wijziging zou er op korte termijn wel komen.
Maar het werd 2008, de crisis duurde voort, de vraag naar woningen daalde, bouwprojecten kwamen tot stilstand en de overheid wijzigde de bestemming niet. En dan? Dan zit je met de agrarische grond, daar heb je een forse prijs voor betaald, maar de verwachting is dat de ontwikkeling niet van de grond komt. Je wilt iets anders met die grond, zelf gaan verhuren of verkopen. Iets doen om de schade te beperken en de gedane investering te laten renderen. Maar je kunt niets. omdat de agrariër van wie je het kocht van mening is dat zolang je het niet voor woondoeleinden kunt gebruiken hij het mag gebruiken. Maar dat kan nog wel tientallen jaren duren. Allemaal doordat er geen einddatum is afgesproken, omdat niemand voorzag dat de wijziging van bestemming niet tot stand zou komen.
In zo’n geval kan een beroep op het geheel of gedeeltelijk wijzigen van de overeenkomst uitkomst bieden. Een wijziging kan dan bijvoorbeeld zijn dat wordt gevraagd een einddatum aan het gratis gebruik te verbinden, zodat je weer over de grond kunt beschikken.
Mogelijkheden wijzigen overeenkomst
Kortom, afspraak is afspraak: natuurlijk. Maar wees er van bewust dat op uw verzoek ook de rechter de gevolgen van een overeenkomst kan wijzigen of deze zelfs ontbinden. Dat vereist een goed verhaal en een advocaat die veel ervaring heeft in het procederen, die kan inschatten hoe de rechter naar uw zaak zal kijken.
Zit u vast aan een overeenkomst en wilt u deze ontbinden of wijzigen, neem dan contact op met één van onze vestigingen om in contact te komen met één van onze 23 gespecialiseerde advocaten en/of om een intakegesprek in te plannen.
Vaak kunnen wij in een eerste gesprek wel een goede inschatting geven of het in uw geval een kans van slagen zou hebben.